Euralille en het Grand PalaisEuralille en het Grand Palais

(Gepubliceerd op nai.nl 1 augustuis 2006)

Twintig jaar geleden schonk OMA voor het eerst een aantal projectdossiers aan het NAi. Het was een uitzonderlijke acquisitie omdat voor het eerst op deze schaal werk in de collectie werd opgenomen van een jong, nog praktiserend architectenbureau. Sindsdien is het archief twee maal uitgebreid, in 1988 en 1994. In 1994 werden de eerste buitenlandse projecten verworven, waaronder Euralille. OMA slaagde er sindsdien steeds vaker in spraakmakende projecten buiten Nederland te realiseren. Inmiddels bevat het OMA archief 44 projecten, met duizenden schetsen, tekeningen en maquettes.

In 1988 kreeg OMA de opdracht om het stedenbouwkundig masterplan voor Euralille te ontwerpen. Het ging om het gebied tussen het oude kopstation Lille Flandres en het nieuw te bouwen station Gare TGV Lille Europe. Lille, een industriestad met hoge werkloosheid, zag kans een centrale plaats op de kaart van het nieuwe Europa te veroveren. Door de strategische ligging aan de kruising van de TGV-lijnen die Parijs, Londen en Brussel met elkaar verbinden, zou Lille het kruispunt van Europa worden. Dankzij de snelle TGV verbindingen bevonden de miljoenen inwoners van deze steden zich opeens heel dichtbij en zou Lille het centrum worden van een theoretische superagglomeratie.

Schets van het stedenbouwkundig plan voor het zakencentrum Euralille: het Centre Internationale d'Affaires. Collectie: NAi, Archief OMAR

Plattegrond van het stedenbouwkundig plan, met de zone rond het TGV-station (geel), de Triangle des Gares (lichtgrijs, midden), het Grand Palais (grijs, rechts) en het park (groen). Collectie: NAi, Archief OMAR

Het gemeentebestuur verwachtte een enorme vraag naar vergader- en congresruimten, kantoren, hotels, winkels en vermaakscentra. De grootschalige ambities van Lille moesten ook in het stedenbouwkundige plan en in de architectuur tot uitdrukking komen. De ontwikkeling van een nieuw stadsdeel van deze omvang is een uiterst complexe aangelegenheid. Koolhaas schrijft in S,M,L, XL over de opdracht die hem was toegekend: /"De enige reden dat we niet volkomen verlamd waren, was dat we nooit geloofden dat het project daadwerkelijk van de grond zou komen. Dus benaderden we het [als] een Freudiaanse vlucht voorwaarts. Deze opgave is zo gecompliceerd dat we de complexiteit nog wat verder opvoeren om zo ongelooflijke niveaus van complexiteit te bereiken. Dan zal het project of niet doorgaan, of we worden ontslagen./"

Euralille bestaat uit verschillende onderdelen: de Triangle des Gares, het TGV-station, de Espace le Corbusier, een park en het Grand Palais (ook wel: Congrexpo). De Triangle des Gares, naar een ontwerp van Jean Nouvel, omvat winkels, kantoren, woningen en een theaterzaal. De Gare TGV Lille Europe (Jean-Marie Duthilleul, architect van de Franse spoorwegen SNCF), bestaat uit een station met daarboven twee torens: de Tour Credit Lyonnais van Christian de Portzamparc en de Tour WTC van Claude Vasconi. Het park is een ontwerp van Gilles Clément. Binnen het stedenbouwkundig plan is OMA verantwoordelijk voor het ontwerp van het Grand Palais (1990-1994), een centrum voor congressen, exposities en grote (pop)concerten.

Maquette van het Grand Palais. Collectie: NAi, Archief OMAR.

Opengewerkte maquette van het Grand Palais. Collectie: NAi, Archief OMAR.

Verder omvat het plan de aansluiting van openbaar vervoersvoorzieningen, inrichting van de openbare ruimtes, het stratenplan, parkeergelegenheden, de overkluizing van de périphérique (ringweg), en de gebieden tussen en grenzend aan de onderdelen en het plan. Het project is als knooppunt van verschillende vervoersystemen in eerste plaats een organisatie van de infrastructuur, en profileert zich ook als zodanig. De aanwezige infrastructuur wordt nadrukkelijk zichtbaar gemaakt in wat Koolhaas noemt de Piranesiaanse ruimte: een uit de parkeergarage gesneden ruimte die de complexiteit van de infrastructuur openbaart door tegelijkertijd een blik te bieden op de snelweg, over het station en de metro, en in de garage. Door het gedeeltelijk openmaken van de tunnelbuis is de TGV zichtbaar vanuit de stad.

Aanvankelijk was het Grand Palais ontworpen als een gebouw dat als een soort brug over het spoorwegemplacement het nieuwe stadscentrum verbond met het oude. Het eivormige ontwerp dat uiteindelijk gerealiseerd is, heeft niet die verbindende functie, en heeft minder relatie met de omgeving. Toch is ook hier de infrastructuur deel van de architectuur geworden. Niet alleen omdat het verkeer diep in het gebouw kan doordringen, maar vooral omdat de esthetiek van het bouwwerk herinnert aan infrastructurele werken als bruggen, viaducten en parkeergarages.

Sketch of an early version of the Grand Palais, in the shape of a bridge over the tracks of the old railway station. Collection: NAI, OMAR Archives.

Interior sketch of the Grand Palais. Infrastructure is visible from inside the hall. Collection: NAI, OMAR Archives.

Schets van de ingang van het Grand Palais. Collectie: NAi, Archief OMAR.

Schets van het interieur van het Grand Palais. Collectie: NAi, Archief OMAR.

Het Euralille dossier bevat een omvangrijke hoeveelheid schetsen, tekeningen en correspondentie en enkele maquettes. Naast stukken van OMA zijn er ook ontwerptekeningen van andere architecten die invulling gegeven hebben aan het stedenbouwkundig plan, zoals Jean Nouvel, Christian de Portzamparc en Claude Vasconi. Het archief biedt daardoor een uitstekend inzicht in de totstandkoming en nadere uitwerking van het stedenbouwkundig masterplan. Met name de 'booklets' waarmee OMA werkt - sets A3 kopieën betreffende een voorstel of ontwerp - laten goed zien hoe ontwerpen zich ontwikkeld hebben. Zo worden de keuzes inzichtelijk die gemaakt zijn tussen de verschillende varianten van de eivormige-versie van het Grand Palais. Van dit project is bovendien het volledige bouwdossier aanwezig.

Euralille : the making of a new city center : Koolhaas, Nouvel, Portzamparc, Vaconi, Duthilleul - Basel [etc.] : Birkhäuser, 1996. - 192 p. : ill., foto's, plgr. ; 30 cm.

Dit boek beschrijft de ontwikkeling van het nieuwe stadsdeel, en gaat uitgebreid in op de afzonderlijke gebouwen binnen het masterplan, geïllustreerd met foto's, tekeningen en schetsen. In een serie interviews geven architecten toelichting op hun werk.