Johannes Duiker in Museu Serralves in PortoJohannes Duiker in Museu Serralves in Porto

Architectuur heeft altijd een rol gespeeld in het werk van Dan Graham. Dat is terug te zien in zijn essays, kritieken, sculpturen en foto-installaties. Zo verwijst zijn werk ‘Cinema’ uit 1981 direct naar het ontwerp van de Cineac in Amsterdam. In de tentoonstelling wordt niet alleen ingegaan op de kritische blik van Graham op de getoonde projecten, maar ook op de invloed en relaties die deze projecten hadden op de ideeën en het werk van Graham zelf.

Sanatorium Zonnestraal in Hilversum en de Cineac in Amsterdam zijn twee iconische voorbeelden van het Nieuwe Bouwen. Zonnestraal (1928-1931) werd ontworpen als nazorgkolonie voor diamantslijpers die tuberculose hadden opgelopen. De ideeën van het Nieuwe Bouwen zie je onder andere terug in de functionaliteit van het ontwerp, de afwezige decoratie en het materiaalgebruik: gewapend beton voor de constructie en niet-dragende gevels uit enkelglas in stalen kozijnen. De Cineac in de Reguliersbreestraat in Amsterdam (1933-1934) is ontworpen met een constructie van staal. Het gebouw moest zo licht mogelijk worden uitgevoerd vanwege het gebruik van de al bestaande fundering.

De stukken van Johannes Duiker zijn samen met werken van zeven andere architecten in Porto te zien: Lina Bo Bardi, Atelier Bow-Wow, Sverre Fehn, Itsuko Hasegawa, Kazuo Shinohara, Anne Tyng en João Batista Vilanova Artigas. Hun werk wordt afgewisseld met kunstwerken van Dan Graham zelf.

Bartomeu Marí, de curator van de tentoonstelling, nam begin 2022 contact op met het Nieuwe Instituut. Hij en Graham waren toen al bezig met de voorbereidingen van de tentoonstelling. Totdat Dan Graham in februari onverwachts overleed. De erven, het museum en Bartomeu Marí besloten het project toch uit te voeren en Graham te eren met deze tentoonstelling.

Tijdens een bezoek aan het Research Centre heeft Marí met archivaris Ernst des Bouvrie een ruime selectie uit de Rijkscollectie gemaakt. Daarin niet alleen materiaal dat afkomstig is uit het archief van Johannes Duiker zelf, maar ook uit het archief van Evert Jelle Jelles (1932-2003), bewonderaar, verzamelaar en pleitbezorger van het Nieuwe Bouwen en van Duiker in het bijzonder.

Naast de meer algemene stukken over Zonnestraal en de Cineac, was het museum vooral geïnteresseerd in technische tekeningen en foto’s van de bouw. Die belangstelling komt voort uit de vraag hoe de ideeën van de architect zich destijds vertaalden in de uitvoering van het ontwerp.

De tekeningen uit het archief van Duiker waren lange tijd in slechte staat. Doordat ze in 2011 met subsidie van Metamorfoze gerestaureerd zijn, kunnen ze nu in bruikleen gegeven worden, ingelijst door het Nieuwe Instituut. De geselecteerde foto’s, onder andere uit het fotoalbum Wording van “Zonnestraal” 1927-1929, worden digitaal geleverd. Het instituut vraagt de stukken in zo'n geval niet als reproductie te tonen, alsof het originele afdrukken zijn, maar om ze digitaal te presenteren. Het Digilab van het Nieuwe Instituut heeft de stukken hoogwaardig gedigitaliseerd, zodat de foto’s uitvergroot kunnen worden en de bezoekers van de tentoonstelling het fotoalbum digitaal kunnen ‘doorbladeren’.

Bij elkaar zijn er meer dan 30 tekeningen en evenzoveel digitale bestanden richting Porto gegaan. Het is bijzonder dat zo’n grote selectie stukken van maar twee projecten in een tentoonstelling wordt opgenomen.

De tentoonstelling Not Post-Modernism. Dan Graham and 20th Century Architecture is te zien tot 31 maart 2024 in Museu Serralves in Porto.