Augustine Schreuder-Gratama: architect zonder beroep
Augustine (Guus) Schreuder-Gratama (1897-1978) was in haar tijd een van de weinige vrouwelijke architectuurstudenten aan de Technische Hogeschool Delft. Ze studeerde er vanaf 1918 tot, vermoedelijk, 1923, toen ze trouwde en haar studie afbrak. Haar levensloop lijkt exemplarisch voor die van vele andere talentvolle en gedreven vrouwen van wie het werk tamelijk onzichtbaar is gebleven, omdat ze nooit afstudeerden, geen mogelijkheid hadden een eigen praktijk te beginnen of zelfs maar een betaald beroep konden uitoefenen.
6 maart 2023
Wat we weten over Guus Schreuder-Gratama kwam aan het licht door onderzoek van Lidewij Tummers en Maria Novas Ferradás, architect en onderzoeker aan de TU Delft, die haar kleindochter Elske Schreuder bezocht. Zo kwam ook het archiefmateriaal boven water dat nu door het Nieuwe Instituut verworven is, en waar onderstaande foto's deel van uitmaken.
Na haar studie bleef Guus Schreuder-Gratama actief in de architectuur: ze publiceerde in tijdschriften, gaf lezingen, werkte als vrijwilliger op een architectenbureau, en was actief in de VAC (Vrouwen Advies Commissie) en de NVVH (Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen) op het gebied van woningbouw. Ze maakte zich sterk voor de stem van (huis)vrouwen in het ontwerp van woningen en in besluitprocedures. In 1949 stuurde ze een voorstel in voor een studie-ontwerp voor een duplex woning, geïnitieerd door de BNA (Bond Nederlandse Architecten). Het was het enige voorstel van een vrouw dat gepubliceerd werd, naast voorstellen van twintig mannelijke architecten, waaronder Gerrit Rietveld en E.F. Groosman. Daarnaast had ze haar eigen, vaak zelf-gefinancierde ontwerpactiviteiten. In 1933 ontwierp ze een 'zelfgebouwde kampeeraanhangwagen' om mee rond te trekken tijdens de vakanties. Uiteindelijk streken ze neer in Oostenrijk, waar ze een vakantiehuis voor het gezin ontwierp. Schreuder-Gratama heeft vermoedelijk ook het eigen huis in Ulvenhout bij Breda ontworpen, in 1954.
Guus Schreuder-Gratama liet meerdere foto-albums na, met daarin behalve privé-foto’s ook foto’s van haar spaarzaam ontworpen gebouwen. Ook haar lezingen en artikelen zijn bewaard gebleven en nodigen uit tot verder onderzoek.
Vrouwen in de architectuur
Sinds 2021 doet het Nieuwe Instituut onderzoek naar de Vrouw in de Collectie. Een grote stimulans en ondersteuning hierin vormt het promotie-onderzoek van Erica M. Smeets-Klokgieter, die de opkomst van de eerste vrouwelijke architecten in Nederland onderzocht. Haar onderzoek richtte zich op de 21 vrouwen die tussen 1917 en 1946 professioneel zijn opgeleid in de architectuur.
Slechts dertien van hen maakten succesvol carrière als architecten. Nieuwe instituut probeert van deze architecten te achterhalen of er archiefmateriaal bewaard is gebleven. Slechts een van deze vrouwen slaagde erin zelfstandig een eigen praktijk te voeren met een substantiële orderportefeuille. Vijf vrouwen werkten samen met hun echtgenoot op een eigen architectenbureau, en zeven vrouwen die ongehuwd bleven maakten carrière bij de overheid. De acht resterende vrouwen uit de onderzoeksgroep, allen bouwkundig ingenieur, oefenden hun beroep (nagenoeg) niet uit wegens huwelijk of omdat ze gewoon niet aan werk konden komen binnen hun vakgebied.